İstismar. Tecavüz. Cinsel saldırı. Fiziksel şiddet. Savaşta olmak. Şiddete tanık olmak. Ölümün kıyısından dönmek. Bunlar oldukça travmatik olaylardır. Bazıları ise bu travmaların yaralarını hayatı boyunca üstünde taşır.
Fiziksel yaralar iyileşir zamanla ancak bazı duygusal yaralar tamamen iyileşmez ve kişileri etkilemeye devam eder. Bazen insanların yakın ilişki kurmalarını engellerler. Yeni ilişkilerden kaygılanmalarına neden olurlar. Değişim bu yaraları taşıyanları çok kaygılandırabilir. Travma sonrası stres bozukluğu çok görünür olsa da olmasa da bireylerin yaşam enerjisini azaltır. Travma sonrası stres bozukluğu yaşayanlara “atlat artık”, “unut olanları” demek işe yarayan bir öneri değildir çünkü bireylerin beyin yapısı ve çalışma şekli değişmektedir.
TSSB Yaşayan İnsanların Beyninde Neler Olur?
TSSB acılı ve korkutucudur. Yaşananlar hatırlanır ve olay anına ger dönmeler yaşanır. Bu yüzden korkan ve travmatize olan kişiler gergin olurlar ve en ufak hatırlatıcılarda kendilerini korumak için kendi kabuklarına çekilmeye çalışırlar. Genelde olayları hatırlatan kişi, obje ve mekanlardan kaçınırlar. Bu da onların günlük hayatını etkiler. Hayatlarını dolu dolu ve anlamlı yaşamalarına engel olur. Çoğu insan olaya dair çeşitli detayları da unutur. Bu da yaşananlarla mücadele etmenin yollarından biridir.
Beyin görüntüleme ile yapılan birçok araştırmaya göre, TSSB yaşayan kişilerin beyinleri diğer insanlardan yapısal ve fonksiyonel farklılıklara sahiptir. Çeşitli bölgelerdeki farklılıklar TSSB yaşayan insanlarda strese tepki mekanizmasını etkilemektedir. Böylece TSSB yaşayanlar, travmatik deneyimlerinden çok sonra bile, stresi daha farklı algılamaya ve tepki vermeye devam etmektedir.
Travmanın Hipokampus Üzerindeki Etkisi
Travmanın en önemli nörolojik etkisi hipokampüste görülür. TSSB yaşayanların hipokampüsünün hacminde önemli bir azalma olduğu görülmektedir. Beynin bu bölgesi hafıza işlevlerinden sorumludur. Bireyin yeni anıları kaydetmesine ve sonradan hatırlamasına yardımcı olur.
Hipokampüs hacminin azaldığı TSSB’ye sahip bireyler geçmiş ve şimdiki deneyimler arasında ayrım yapma veya çevresel uyaranları doğru yorumlama yeteneğini kaybeder. Bunun sonucu olarak stres yaşadıkları travmatik olayı çağrıştıran uyarana rastladıklarında geçmişi tekrar yaşıyormuş gibi tepki verip aşırı stres yaşayabilirler. Örneğin, otopark gibi bir yerde saldırıya uğramış bir birey, benzeri bir alandan kaçınabilir, bu tip alanlarda zaman zaman dehşete kapılıp yoğun stres yaşayabilir. Başka bir örnek, savaş gazisinin şiddet içeren filmler izlemekten kaçınması olabilir. Bu filmlerde gördüğü şiddet ona geçmişte yaşadığı travmatik savaş anılarını hatırlatabilir. Küçülmüş olan hipokampüsleri, anıların günümüzü rahatsız etmesini engelleyemez.
Travmanın Amigdala Üzerindeki Etkisi
Travmanın amigdaladaki aktiviteyi arttırdığı görülmektedir. Beynin bu bölgesi duyguları işlememize yardımcı olur ve aynı zamanda korku tepkileriyle de ilintilidir. TSSB’li bireyler, travmatik anılarını çağrıştıracak bir uyaranla karşılaştıklarında amigdalalarında aşırı uyarılma yaşarlar. Kendi travmalarına benze hikayeler duyduklarında veya fotoğraflar gördüklerinde aşırı kaygı, panik ve stres sergilerler. Amigdalanın aşırı uyarılması, TSSB semptomlarının ciddiyeti ile pozitif yönde ilişkilidir.
Ancak bu korkunç bulguların ortasında, bilim insanlarına göre umutlar yüksek tutulmalıdır. Araştırmalara göre TSSB’nin iyileşmesi ve beynin eski haline dönmesi mümkündür. İlaç ve bilişsel davranış terapisi alan kişilerde hipokampüs hacminin arttığı gözlemlenmiştir. Psikoterapi kişilere çok yardım etmektedir. İnsan beyni yeniden düzenlenebilir. Beynimiz hassastır ama kendini yenilemek ve dönüştürmek için inanılmaz bir kapasiteye sahiptir.
Kendinize İyi Bakın.
Uzman Psikolojik Danışman Fuat Can Çalışkan, İzmir.
Kaynaklar:
Bremner, J. D. (2006). Traumatic stress: effects on the brain. Dialogues in clinical neuroscience, 8(4), 445.
Bremner, J. D., Elzinga, B., Schmahl, C., & Vermetten, E. (2007). Structural and functional plasticity of the human brain in posttraumatic stress disorder. Progress in brain research, 167, 171-186.
Gilboa, A. (2015). Functional Neuroanatomy of PTSD: Developmental Cytoarchitectonic Trends, Memory Systems, and Control Processes. In Future Directions in Post-Traumatic Stress Disorder (pp. 213-241). Springer, Boston, MA.
Pape, H. C., & Pare, D. (2010). Plastic synaptic networks of the amygdala for the acquisition, expression, and extinction of conditioned fear. Physiological reviews, 90(2), 419-463.
Shin, L. M., Rauch, S. L., & Pitman, R. K. (2006). Amygdala, medial prefrontal cortex, and hippocampal function in PTSD. Annals of the New York Academy of Sciences, 1071(1), 67-79.
Tottenham, N., Hare, T. A., Quinn, B. T., McCarry, T. W., Nurse, M., Gilhooly, T., ... & Thomas, K. M. (2010). Prolonged institutional rearing is associated with atypically large amygdala volume and difficulties in emotion regulation. Developmental Science, 13(1), 46-61.
Comments