top of page

Çocukların Gelişiminde Prososyal ve Antisosyal Modelleme: Davranışların Gücü

Fuat Can Çalışkan

Çocukların Gelişiminde Prososyal ve Antisosyal Modelleme: Davranışların Gücü


Davranışlarımız yalnızca kendimizi değil, etrafımızdaki insanları da etkiler. Özellikle çocuklar, çevrelerindeki yetişkinleri dikkatle gözlemler ve onların davranışlarını taklit eder. Bu sürece psikolojide “modelleme” adı verilir. Modelleme, çocukların hem olumlu (prososyal) hem de olumsuz (antisosyal) davranışları öğrenmelerinde kritik bir rol oynar. Peki, bu iki tür modellemenin çocukların gelişimindeki etkileri nelerdir? Gelin, birlikte inceleyelim.


Gözlem ve deneme yoluyla öğrenen çocuklar
Gözlem ve deneme yoluyla öğrenen çocuklar

Modelleme Nedir ve Neden Önemlidir?


Modelleme, bir bireyin başka bir kişiyi izleyerek davranışlarını öğrenmesi sürecidir. Bu süreç, gözlemsel öğrenmenin bir parçasıdır ve Albert Bandura’nın sosyal öğrenme teorisinin temelini oluşturur. Çocuklar, yetişkinlerin ne yaptığını ve söylediklerini izleyerek, bu davranışları taklit etme eğilimindedir. Ancak burada önemli bir detay vardır: Eğer modelin davranışları ile sözleri tutarlı değilse, çocuklar genellikle bu tutarsızlığı da öğrenir. Bu durum, “ikiyüzlü davranış ve tutumların modelleme yoluyla aktarılması” olarak bilinir.


Prososyal Modelleme: Olumlu Davranışların Gücü


Prososyal modelleme, olumlu, yapıcı ve yardımsever davranışların bir başkası tarafından sergilenmesi ve bu davranışların taklit edilmesidir. Örneğin, bir ebeveyn çocuğuna nazik olmayı, paylaşmayı ve başkalarına yardım etmeyi gösterdiğinde, çocuk bu davranışları öğrenme ve uygulama eğiliminde olur.


Prososyal Modellemenin Örnekleri:

1. Paylaşım ve Yardımlaşma: Bir ebeveynin bir sokak hayvanına su ve yemek vermesi, çocuğun yardımseverlik değerini içselleştirmesini sağlar.

2. Empati Gelişimi: Bir öğretmenin sınıfında zor durumda olan bir öğrenciye destek olması, diğer çocukların empati kurmayı öğrenmesine yardımcı olur.

3. Nazik İletişim: Bir çocuğun, ebeveynlerinin sakin bir şekilde tartıştığını görmesi, çatışmaları saygılı bir şekilde çözmeyi öğrenmesine yol açabilir.


Prososyal modelleme, yalnızca bireyin değil, aynı zamanda toplumun genel refahına katkıda bulunur. Çocuklar bu tür davranışları gözlemlediklerinde, sosyal ilişkilerinde daha başarılı ve duygusal olarak daha sağlıklı bireyler haline gelirler.


Antisosyal Modelleme: Olumsuz Davranışların Tehlikeleri


Bunun tam tersi olan antisosyal modelleme, zarar verici, saldırgan veya sosyal açıdan uyumsuz davranışların sergilenmesi ve taklit edilmesidir. Antisosyal davranışlar, çocuklar üzerinde derin ve uzun süreli olumsuz etkiler bırakabilir. Örneğin, bir çocuğun evde şiddet gördüğü bir ortamda büyümesi, onun da ileride şiddet uygulama eğiliminde olmasına yol açabilir.


Antisosyal Modellemenin Örnekleri:

1. Şiddet ve Agresyon: Bir ebeveynin öfke anında kapıları çarpması veya bağırması, çocuğun bu davranışları öğrenmesine ve uygulamasına neden olabilir.

2. Zarar Verici Alışkanlıklar: Sigara içmek veya kötü alışkanlıklar sergilemek, çocuklar için bir normalleşme etkisi yaratabilir.

3. İletişim Problemleri: Sürekli olarak kaba ve sert bir şekilde iletişim kuran bir model, çocuğun empati ve nazik iletişim becerilerinden yoksun kalmasına neden olabilir.


Antisosyal modelleme, bireylerin ilişkilerinde zorluklar yaşamalarına ve toplum içinde uyum sağlamalarının zorlaşmasına yol açar. Ayrıca, bu tür davranışlar genellikle döngüsel bir şekilde nesiller boyunca aktarılabilir.


Tutarsızlık: Davranış ve Sözlerin Çelişmesi


Ebeveynler veya modeller, bazen söyledikleri ile yaptıkları arasında tutarsızlık gösterebilir. Örneğin, bir ebeveyn çocuğuna “Nazik olmalısın” derken kendisi agresif davranıyorsa, çocuk genellikle davranışı sözlerden daha güçlü bir şekilde öğrenir. Bu durum, çocuklarda kafa karışıklığına neden olur ve uzun vadede güven sorunları yaratabilir.


Bandura’nın araştırmaları, çocukların davranışları, modelin sözlerinden daha güçlü bir şekilde taklit ettiğini ortaya koyar. Bu nedenle, ebeveynlerin ve rol modellerinin sözleri ve eylemleri arasında tutarlılık sağlamaları büyük önem taşır.


Çocuklarımıza Hangi Davranışları Modellemek İstiyoruz?


Çocukların sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişmeleri için olumlu modelleme oldukça önemlidir. İşte ebeveynler ve öğretmenler için bazı öneriler:

• Olumlu Davranışları Öne Çıkarın: Nazik, yardımsever ve empatik davranışları sergileyin.

• Tutarlı Olun: Sözlerinizle davranışlarınızın uyumlu olmasına dikkat edin.

• Antisosyal Davranışlardan Kaçının: Öfke, agresyon ve olumsuz alışkanlıkların çocuklar tarafından taklit edileceğini unutmayın.


İzmir’de Çocuk ve Ergen Psikolojisi Üzerine Uzman Desteği


Eğer çocuğunuzun olumsuz davranışlar sergilediğini veya çevresinden kötü örnekler aldığını düşünüyorsanız, profesyonel bir destek almanın zamanı gelmiş olabilir. İzmir’de bir ergen ve yetişkin psikoloğu olarak, çocukların daha sağlıklı davranışlar geliştirmelerine ve ebeveynlerin bu süreçte nasıl destek olabileceklerini öğrenmelerine yardımcı oluyorum.


Unutmayın, davranışlarımızla sadece kendimizi değil, geleceğin toplumunu da şekillendiriyoruz.


Kaynakça

• Grusec, J. E., & Hastings, P. D. (2007). Handbook of Socialization: Theory and Research. Guilford Press.

• Rizzolatti, G., & Craighero, L. (2004). The Mirror-Neuron System. Annual Review of Neuroscience, 27, 169–192.

3 görüntüleme1 yorum

Son Yazılar

Hepsini Gör

1 Comment


chat
Jan 25
Like

© 2016 by Fuat Can Çalışkan.

Tüm Hakları Saklıdır.

bottom of page